(Equine odontoclastic tooth resorption and hypercementosis)
Opisana pierwszy raz przez Davida Klugha w 2004 roku jednostka chorobowa nadal stanowi jedno z wyzwań współczesnej stomatologii koni. Ostatecznie nazwana przez Carstena Staszyka cztery lata później, choroba, której przyczyny i skuteczne możliwości leczenia zachowawczego są nieznane medycynie.
EOTRH to bolesne schorzenie siekaczy oraz kłów koni. W sporadycznych przypadkach dotyczyć może także zębów przedtrzonowych oraz trzonowych (opisano 2 przypadki – N. T. Moore i wsp. 2015 r). U chorych zwierząt dochodzi do postępującej resorpcji i/lub hipercementozy korzeni zębów siecznych oraz kłów. Ze względu na domiację, jednego z tych procesów wyróżniamy trzy podstawowe typy syndromu EOTRH: resorpcyjny, hipercementotyczny oraz mieszany. Wraz z rozwojem choroby więzadła przyzębia, zębodół oraz miazga zęba ulegają zapaleniu, co prowadzi do utraty jego stabilności, rozwoju przetok oraz sprzyja złamaniom.
ETIOLOGIA
Niestety bezpośrednia przyczyna nadal nie jest poznana. Zakłada się, że EOTRH jest jednostką polietiologiczną. Przeprowadzone badania sugerują, że czynnikiem indukującym proces mogą być siły działające na tkanki przyzębia związane między innymi z wiekiem, kiedy zmienia się kąt siekaczowy. Biomechaniczny stres prowadzi do wystąpienia przynajmniej dwóch procesów. Zakłada się, że dochodzi do uszkodzenia dziąseł, co skutkuje rozwojem kieszonek przyzębia i zakażenia bakteryjnego więzadła przyzębia. Jednocześnie miejscowe przeciążenie w obrębie zębodołu powoduje nekrozę komórek przyzębia i inicjuje uwalnianie cytokin. Następnie komórki klastyczne rozpoczynają resorpcję odontoklastyczną zębów. Jest to często proces tymczasowy i po pewnym czasie resorbowane obszary są naprawiane przez regularny cement, co powoduje ponowne związanie zęba z tkankami przyzębia. W przypadku EOTRH dochodzi do chronicznej stymulacji odontoklastów, a co za tym idzie, resorpcja tkanek zęba postępuje. Równolegle odkładanie cementu staje się procesem nielimitowanym. Prawdopodobnym przyczyną tej sytuacji jest obecność bakterii Treponema i Tannerella. Przetrwała infekcja tymi mikroorganizamimi może być głównym czynnikiem stymulującym odontoklasty, co w konsekwencji prowadzi też do ciągłej produkcji cementu przez odontoblasty.
Poznano natomiast czynniki ryzyka, które sprzyjają wystąpieniu odontoklastycznej resorpcji i hipercementozy zębów u koni. Należy do nich przede wszystkim wiek. Szansa na wystąpienie EOTRH rośnie wraz z wiekiem konia. Zakładano, że dotyczy koni powyżej 15 roku życia. Niestety najnowsze publikacje dowodzą iż choroba może wystąpić znacznie wcześniej, już w wieku 7-12 lat. Wydaje się, że płeć także ma znaczenie, ponieważ syndrom zdecydowanie częściej opisywany jest u wałachów. Ryzyko wystąpienia rośnie dwukrotnie u koni, których dieta oraz sposób podawania paszy powoduje „krótki czas przeżuwania” (low-mastication time). Ograniczenie lub brak dostępu do pastwiska skracają kontakt siekaczy ze śliną, która podczas gryzienia trawy czy jedzenia z ziemi, grawitacyjnie „spływa” do przedsionka jamy ustnej. Istotnym czynnikiem ryzyka jest też agresywna, nadmierna korekcja uzębienia, choroby przyzębia oraz choroby metaboliczne np. zespół Cushinga czy syndrom metaboliczny koni (EMS).
ZMIANY HISTOPATOLOGICZNE
W obrębie zmienionych chorobowo zębów w badaniach histopatologiczncyh stwierdzono:
- lizę oraz hiperplazję cementu
- martwiczy debris komórkowy
- bakterie
- materiał roślinny w miejscach lizy cementu oraz zębiny
- lizę zębiny
- limfoplazmatyczne zapalenie tkanek przyzębia
- neutrofilowe lub limfoplazamtyczne zapalenie jamy miazgi zęba
- uszkodzenie kości zębodołu
OBJAWY
Do obajwów EOTRH należą obrzęk, zaczerwienienie dziąseł wokół siekaczy. W bardziej zaawansowanych przypadkach mogą powstać przetoki, a zęby zaczynają się ruszać. Konie jedzą wolniej i mogą być apatyczne. Jeśli mamy doczynienia z typem hipercementotycznym często dochodzi do bulwiastej deformacji dziąseł. Niektóre zwierzęta chudną, inne wykazują niechęć do manipulacji w okolicy głowy.
DIAGNOSTYKA
Często stan kliniczny dziąseł i zębów siecznych wystarcza aby postawić diagnozę. Standardem jest wykonanie badania radiologicznego siekaczy oraz kłów. Pacjent powinien zostać poddany sedacji, ponieważ konieczne jest umieszczenie kasety w jamie ustnej zwierzęcia. Zalecane są minimum trzy projekcje: dorsalno – ventralna siekaczy szczęki, ventralno – dorsalna siekaczy żuchwy oraz projekcja boczna siekaczy szczęki i żuchwy. Nierzadko konieczne jest wykonanie dodatkowych projekcji skośnych w celu lepszego uwidocznienia korzeni poszczególnych zębów. Na podstawie zmian widocznych w wykonanym badaniu można dokonać kwalifikacji danego przypadku: oceniamy typ oraz stopień zaawansowania choroby.
Istnieje także prosta próba, którą może przeprowadzić każdy właściciel lub opiekun konia. „Carrot test” to jak nazwa wskazuje test, podczas którego podajemy zwierzęciu marchewkę i obserwujemy, czy koń jest w stanie odgryźć kawałek za pomocą siekaczy. Jeśli unika lub nie potrafi tego zrobić, należy podejrzewać chorobę siekaczy.
LECZENIE
Medycyna weterynaryjna wciąż pozostaje bezsilna jeśli chodzi o terapię umożliwiającą zachowanie chorych zębów. Można wykonać odontoplastykę zębów siecznych, która polega na znacznym ich skróceniu. Ogranicza to siły oddziaływujące na zęby. Powinno zatem spowalniać rozwój schorzenia. Płukanie jamy ustnej oraz mycie zębów mogą wpływać łagodząco na stan zapalny. Niestety jedynym sposobem leczenia EOTRH jest ekstrakcja objętych procesem chorobowym zębów. Zabieg wykonuje się na koniu stojącym, w sedacji oraz znieczuleniu miejscowym. Dodatkowo zalecana jest terapia sulfonamidami potencjonowanymi (24mg/kg m.c p.o 2xdobę przez 28 dni!). W bardzo zaawansowanych przypadkach, kiedy lizie ulega także tkanka kostna szczęki / żuchwy, konieczne może być wykonanie mandibulektomii lub maksylektomii – amputacji wszystkich siekaczy wraz z fragmentem kości, w której są osadzone.
ŻYCIE PO EKSTRAKCJI
Ekstrakcja chorych zębów pozwala na ograniczenie rozwoju choroby. Zabieg podnosi komfort życia pacjenta znosząc ból, który towarzyszy EOTRH. Konie, którym usunięto wszystkie siekacze dobrze radzą sobie z przyjmowaniem siana. Szybko uczą się korzystać z pastwiska. Zaleca się zmiany w diecie, które ułatwiają utrzymanie prawidłowej kondycji tj. dodatek olejów roślinnych jako źródło kalorii, podawanie paszy treściwej na mokro, wykorzystanie trawokulek oraz sieczek jako uzupełnienie włókna.
Bibliografia:
- Baratt R. : „Equine odontoclastic tooth resorption and hypercementosis (EOTRH) : What do we know? „Equine Veterinary Education”, 2016,131-132
- Pearson A. M., Mansfield G., Conaway M., Koupt K. : Associated Risk Factors of Equine Odontoclastic Tooth Resorption and Hypercementosis. „AAEP Proceedings”, 2013, 59, 65-70.
- Smedley R. C., Earley E. T., Galloway S. S., Baratt R. M., Rawlinson J. E., Equine Odontoclastic Tooth Resorption and Hypercementosis: Histopatologic Features. „Veterinary Pathology, 52 (5), 903 – 909
- Moore N. T, Schroeder W., Staszyk C., Equine odontoclastic tooth resorption and hypercementosis affecting all cheek teeth in two horses: Clinical and histopathological findings.
- Rawlinson J. E. : Equine odontoclastic tooth resorption and hypercementosis: techniques for extraction of canine and incisor teeth. 528-532
0 Comments